Enflasyon ve Artan Fiyatlar: Nakit İhtiyacı Büyüyor

Yüksek enflasyon, artan fiyatlar ve düşen alım gücü nedeniyle nakit ihtiyacı giderek artıyor. Tedavüldeki en yüksek banknot olan 200 TL, diğer küçük kupürlerin yerini almakta zorlanıyor. Bir alışveriş için artık onlarca banknot taşımak zorunlu hale geldi ve bu durum bankacılık sektörünü olumsuz etkiliyor.

Merkez Bankası verilerine göre, son 15 yılda banknotların kompozisyonu önemli ölçüde değişti. 2010 yılı Ocak ayında banknotların yalnızca %16’sı 200 TL iken, bugün bu oran %80,4’e yükselmiş durumda. ATM’lerde de benzer bir değişim görülüyor. Geçen yıl, ATM’ler artık günde 2 kez değil, 3 kez doldurulur hale geldi ve doldurulan nakdin %75’i 200 TL, %25’i ise 100 TL kupürlerinden oluşuyor. 100 TL altı banknotlar ise artık ATM’lerde ve piyasada eskisi kadar etkili değil.

2018 yılında başlayan düşük faiz politikası ve pandemi sonrası geleneksel olmayan ekonomik önlemler enflasyonu ve döviz kurlarını hızla artırdı. Bu durum, Türk Lirası’nın alım gücünü azalttı ve nakit ihtiyacının karşılanması için daha fazla banknot taşınmasına neden oldu. Bu ihtiyaç, verilere yansıyan dikkat çekici bir trend haline geldi.

Banknot Kompozisyonunda Büyük Değişim

Türkiye, 2005 yılında 6 sıfır atarak Yeni Türk Lirası’na geçti; Ocak 2009’da Yeni ibaresi kaldırıldı ve bir yıl sonra Yeni Türk Lirası tedavülden kaldırıldı. Bu değişimle birlikte, 2010 yılı Ocak ayından itibaren tedavüldeki banknotlar dikkate alındığında büyük bir değişim gözlemleniyor. Ocak 2010’da, banknotların yalnızca %16’sı 200 TL iken, 100 TL’nin payı %41,62, 50 TL’nin payı %28,52, 10 TL’nin payı %3,12 ve 5 TL’nin payı ise %1,37 seviyesindeydi.

Son 15 yılda büyük değişiklikler yaşandı. 2019 yılında, 200 TL’lik banknotların toplam içindeki payı %30’u aştı. 2021 sonunda bu oran %40’ı geçti, 2022 Ağustos’unda ise tedavüldeki banknotların yüzde 50’si 200 TL’lik kupürlerden oluştu. 2023 Mayıs’ında bu oran %60’ı aşarken, 2024 Ocak’ında %70’in üzerine çıkıldı.

Ekim 2024 itibariyle ise tarihinde ilk kez, 200 TL’lik banknotların payı %80’in üzerine çıktı. Merkez Bankası verilerine göre, tedavüldeki banknotların %80,4’ü 200 TL, %15,01’i 100 TL, %2,65’i 50 TL, %0,83’ü 10 TL ve %0,36’sı ise 5 TL’lik banknotlardan oluşuyor.

200 TL’nin Payı Artış Trendinde

Son 15 yılda, 200 TL’lik banknotların toplam içindeki payı %403 artarak %80,4’e ulaştı. Bu durum, daha büyük banknotlara olan talebi artırırken, Merkez Bankası’nın bu yönde bir adım atmadığını gösteriyor.

Merkez Bankası Başkanı Fatih Karahan, nakit kompozisyonuyla ilgili değerlendirmeler yaptıklarını ve nakit dışı ödeme sistemlerini de dikkate alarak karar verdiklerini belirtti. Şu an için yeni banknot çalışmalarının olmadığını ancak dönemsel olarak değerlendirmeler yaptıklarını ekledi.

ATM’ler ve Banknot Dağılımı

Bankacılık sektörü, daha küçük kupürlü banknotları piyasadan çıkarmak ve maliyetleri azaltmak amacıyla geri dönüşümlü ATM’leri tercih etmeye başladı. Daha sık doldurulan bu ATM’ler, nakit yatırma işlemlerini de kolaylaştırarak tercih edilme sebebi haline geldi.

Banka kaynaklarına göre, artık ATM’lerin %75’i 200 TL, %25’i ise 100 TL’lik banknotlarla dolduruluyor. Bazı bankalar halen çok düşük oranlarda 50 TL’lik banknotlar kullanmaya devam ediyor ancak kaynaklar, yakın gelecekte bu banknotları tamamen kaldırmalarının beklendiğini belirtiyor.

Geri Dönüşümlü ATM’ler Öne Çıkıyor

50 TL ve altı banknotlar, zaten düşük alım güçleri nedeniyle piyasadan çekilmeye devam ederken, 200 TL’nin hakimiyeti giderek artıyor. Merkez Bankası istatistiklerine göre, 2010 yılı Ocak ayında %28,52 olan 50 TL’lik banknotların payı, Ekim 2024’te %90,7’ye kadar geriledi. 10 TL ve 5 TL’lik banknotların payındaki azalma ise sırasıyla %73,53 ve %73,37 olarak kaydedildi.

Bankacılık sektörü, ATM doldurma maliyetlerini azaltmak için geri dönüşümlü ATM’lerin kullanımını artırıyor. Bu ATM’ler, normal ATM’lere göre daha maliyetli olmalarına rağmen, sık sık doldurulan ve nakit çekiminin yanı sıra yatırımını da sağlayabilen avantajlarıyla tercih ediliyor.

patronlardunyasi.com